Jak zapobiegać powstawaniu złogów cholesterolowych?

Cholesterol, mimo swojej złej sławy, jest substancją tłuszczową niezbędną do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu. Wyróżniamy jego dobrą (HDL) i złą (LDL) frakcję, a nadmiar tej ostatniej może prowadzić do odkładania się złogów w tętnicach i rozwoju poważnych chorób, np. miażdżycy (2). Co jest przyczyną i w jaki sposób można zapobiegać odkładaniu się złogów cholesterolowych?

Cholesterol nie tylko jest składnikiem każdej komórki organizmu, ale pełni w niej wiele ważnych funkcji: buduje ściany komórkowe, wchodzi w skład niektórych hormonów, witaminy D i kwasów żółciowych niezbędnych do trawienia tłuszczów w przewodzie pokarmowym (2). Cholesterol obecny w organizmie ma w 75% pochodzenie endogenne – jest produkowany w wątrobie i w innych tkankach i narządach. Pozostałe 25% jest przyjmowane z pokarmami pochodzenia zwierzęcego (2).

„Dobry” i „zły” cholesterol – co to oznacza?

Cholesterol jest transportowany we krwi w tzn. lipoproteinach, które są cząsteczkami będącymi połączeniem lipidów i białek. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje (frakcje) lipoprotein cholesterolowych (1, 2):

HDL (ang. high density lipoproteins), czyli lipoproteiny o dużej gęstości, potocznie określane jako „dobry” cholesterol.
LDL (ang. low density lipoproteins), czyli lipoproteiny o małej gęstości, zwane także „złym cholesterolem”, które są odpowiedzialne za transport większej części cholesterolu całkowitego (2/3 – ¾).

Obie frakcje HDL i LDL powinny występować w organizmie w określonej proporcji. Jej zachwianie w kierunku zwiększającej się frakcji „złego” cholesterolu zwiększa ryzyko odkładania się złogów cholesterolowych i rozwoju poważnych chorób, jak: miażdżyca i jej powikłania, choroba wieńcowa, zawał serca lub udar mózgu (1, 2).

Cholesterolowe złogi w woreczku żółciowym – skąd się biorą, jak im zapobiegać?

Nadmiar cholesterolu może doprowadzić także do powstawania kamieni cholesterolowych w pęcherzyku i drogach żółciowych (3). Pęcherzyk żółciowy jest miejscem gromadzenia i zagęszczania żółci w okresach międzyposiłkowych. W prawidłowych warunkach fizjologicznych składniki żółci (cholesterol, kwasy żółciowe, lecytyna) są w niej rozpuszczone i wydzielane do jelita, gdzie pomagają w trawieniu tłuszczów zawartych w pożywieniu. Jednak przy nadmiernych zagęszczeniu żółci lub przy jej nieprawidłowym składzie dochodzi do wytrącania się niektórych substancji. Powstają w ten sposób kamienie (złogi) żółciowe (3, 4). Złogi zbudowane są najczęściej z cholesterolu – wówczas określa się je jako złogi cholesterolowe – tego rodzaju kamienie żółciowe występują w społeczeństwie krajów rozwiniętych (Europa Zachodnia, Stany Zjednoczone) (3).

Kluczowym czynnikiem zapobiegającym rozwojowi kamicy żółciowej i odkładaniu się złogów cholesterolu w drogach żółciowych jest utrzymanie prawidłowych nawyków żywieniowych (4). Dieta opiera się na zmniejszeniu ilości tłuszczów zwierzęcych na korzyść tłuszczów roślinnych, zwiększeniu udziału owoców, warzyw i błonnika w codziennym jadłospisie, na eliminacji słodyczy, żywności typu fast-food i tej wysoko przetworzonej, na unikaniu potraw smażonych, na spożywaniu 4-5 mniejszych posiłków w ciągu dnia w regularnych odstępach czasowych (4). Lekkostrawna dieta bogata w błonnik pokarmowy nie tylko pomaga zapobiegać odkładaniu się kamieni w drogach żółciowych, ale także ułatwia rozpuszczanie już istniejących złogów żółciowych (4, 5). Co więcej – stymuluje perystaltykę jelitową i pomaga usuwać złogi w jelitach (5).

Jak obniżyć cholesterol – dieta

Aby zapobiegać zbyt wysokiemu stężeniu cholesterolu (szczególnie frakcji LDL), co prowadzi m.in. do powstawania złogów cholesterolowych, kluczowe jest utrzymanie zdrowej i zbilansowanej diety. Oto kilka podstawowych zasad diety na obniżenie cholesterolu (1):

nasycone kwasy tłuszczowe (te pochodzenia zwierzęcego: tłuste produkty mięsne i mleczne) należy zastąpić nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (oleje roślinne i miękkie margaryny),
ograniczyć do minimum spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych, występujących m.in.: w niektórych produktach przemysłu piekarniczego i cukierniczego, w żywności typu fast-food, w twardych margarynach, w produktach w proszku (zupy, sosy),
zwiększyć udział błonnika pokarmowego w diecie, którego szczególnie bogatym źródłem są: nasiona strączkowe, owoce, warzywa i produkty zbożowe z pełnego przemiału, np. kasze, ciemne pieczywo razowe, płatki owsiane.