Czy aktywność fizyczna ma wpływ na trawienie?

Aktywność fizyczna to obecnie, obok zbilansowanej diety, jeden z najlepiej poznanych i przebadanych czynników poprawiających jakość i długość życia człowieka. Regularny wysiłek fizyczny jednoznacznie poprawia funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, wzmacnia układ ruchowy oraz redukuje ryzyko wystąpienia wielu chorób przewlekłych. Czy istnieje jednak wpływ aktywności fizycznej na układ pokarmowy i czy zawsze jest on korzystny?

Funkcjonowanie układu pokarmowego podczas wysiłku fizycznego

Do dnia dzisiejszego nie jest do końca poznana fizjologia pracy układu pokarmowego w trakcie wytężonego i długotrwałego wysiłku fizycznego. Z wielu obserwacji klinicznych oraz na podstawie wiedzy o funkcjonowaniu człowieka wiemy, że w trakcie jego trwania dochodzi przede wszystkim do pobudzenia współczulnego układu autonomicznego. Układ autonomiczny to element układu nerwowego, który unerwia narządy wewnętrze i reguluje ich pracę. Dzieli się on na dalsze dwa układy: układ współczulny (pobudzany w sytuacjach „stresowych”) i układ przywspółczulny (aktywujący się w sytuacjach relaksu). [1] Warto podkreślić, że optymalne działanie układu pokarmowego ma miejsce w momencie odpoczynku. Zjedzenie obfitego posiłku powoduje aktywację układu przywspółczulnego, która ułatwia pracę jelit, zwiększa wydzielanie kwasów żółciowych czy enzymów trzustkowych. Tak jak wspomniano wyżej, w trakcie wytężonego wysiłku fizycznego dochodzi z kolei do aktywacji układu współczulnego. Powoduje on przyspieszenie akcji serca, odpływ krwi z jelit (!) i jej napływ do mięśni. To właśnie między innymi z tego mechanizmu wynika dwojaki wpływ aktywności fizycznej na proces trawienia. [1][2]

Aktywność fizyczna a układ pokarmowy – korzyści

Korzyści dla funkcjonowania układu pokarmowego i procesu trawienia, wynikające z regularnego wysiłku fizycznego pozostają nie do końca wyjaśnione. Najbardziej polecaną formą aktywności sportowej (tak zwane ćwiczenia na trawienie) są regularne, średnio obciążające ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak bieganie, pływanie czy taniec. Wykazano, że tego typu wysiłek zmniejsza ryzyko występowania zaparć i redukuje ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. [2] Wynika to prawdopodobnie z faktu szybszego pasażu jelitowego. Pośrednie korzyści dla trawienia i pracy układu pokarmowego wynikają z kolei, na przykład z redukcji masy ciała, w przypadku osób aktywnych fizycznie. U szczupłych, wysportowanych osób występuje znacznie mniejsze otłuszczenie narządów wewnętrznych, co wspomaga trawienie przez ułatwienie pasażu jelitowego. [1]

Niejednoznaczne są wyniki badań dotyczących zmniejszenia ryzyka występowania chorób zapalnych jelit dzięki regularnemu wysiłkowi fizycznemu. Przyjąć jednak można, że jest ono nieznacznie niższe niż w populacji osób mało aktywnych. [1]

Negatywny wpływ aktywności fizycznej na trawienie?

Dla wielu może okazać się to szokujące, jednak jednoznacznie wykazano, że nie każda aktywność sportowa ma pozytywny wpływ na układ pokarmowy. [2] Jeżeli jednak zastanowimy się lepiej, łatwo można zrozumieć, że prawie każdy z nas przekonał się o tym na własnej skórze. Wystarczy, że podejmiemy wysiłek fizyczny, które przekracza nasze możliwości wytrzymałościowe. Pojawia się wtedy charakterystyczny zestaw dolegliwości, takich jak: mdłości, ból brzucha, a niekiedy nawet wymioty. Objawy te wynikają z występowania refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD). Wpływ nadmiernego wysiłku na częstość występowania tej jednostki chorobowej jest dobrze udokumentowany. [2] Zaobserwowano, że od 45% do nawet 90%(!) profesjonalnych sportowców skarży się z powodu wspomnianych wcześniej dolegliwości. [2] Mechanizm ich powstawania polega na występowaniu okresów wstecznej perystaltyki między żołądkiem, a przełykiem.

Ćwiczyć czy nie ćwiczyć?

Odpowiedź na to pytanie jest oczywista. Oczywiście, że ćwiczyć. Należy jednak pamiętać, że dla dobra naszego układu pokarmowego, nigdy nie powinniśmy podejmować aktywności fizycznej tuż po posiłku. Powinniśmy zachować odstęp przynajmniej 30 minut, a w przypadku obfitego posiłku nawet 2 godzin. Pamiętajmy także, że zdrowy wysiłek fizyczny to wysiłek umiarkowany. Jeżeli w trakcie na przykład biegu zaczynamy odczuwać mdłości albo ból brzucha, powinniśmy zmniejszyć natężenie wysiłku.

[1] Ganong W.F, Fizjologia, wyd. PZWL, Warszawa, 2009

[2] Luke B. at al, “Exercise and Gastrointestinal Function and Disease: An Evidence-Based Review of Risks and Benefits” Clin. Gastroenterology and Hepatology 2003:1:345-355