Jak przebiega proces trawienia w układzie pokarmowym?

Podstawową funkcją układu pokarmowego jest dostarczanie organizmowi człowieka cennych substancji odżywczych, uzyskiwanych ze spożywanych przez nas pokarmów. To dzięki trawieniu do krwioobiegu mogą trafić cenne aminokwasy czy niezbędna do życia glukoza, z której produkowana jest energia. Warto dowiedzieć się, jak krok po kroku przebiega ten proces, by lepiej zrozumieć, jak ważną rolę pełni układ pokarmowy. 

Na czym polega trawienie pokarmów?

Trawienie jest to proces zachodzący w układzie pokarmowym, którego rolą jest stopniowy rozkład złożonych związków chemicznych, takich jak białka, tłuszcze czy węglowodany do związków prostych, a następnie ich wchłonięcie wraz z witaminami, solami mineralnymi i wodą. [1] Proces trawienia u człowieka rozpoczyna się już w jamie ustnej i kończy w ostatnim odcinku jelita grubego, a czas jego trwania zależy od takich czynników, jak wiek, aktywność fizyczna czy rodzaj spożywanych przez nas posiłków. [1][2] Poza samym rozkładem substancji odżywczych niezwykle istotny jest ostatni etap trawienia, czyli wchłanianie, które zachodzi przede wszystkim w jelicie cienkim i jelicie grubym.

Tak jak wspomniano wcześniej, proces trawienia ma za zadanie doprowadzić do otrzymania przede wszystkim trzech podstawowych rodzajów prostych substancji odżywczych. Są to:

– cukry proste (głównie glukoza) otrzymywane z węglowodanów (skrobia czy glikogen),

– aminokwasy egzogenne (czyli te, których organizm człowieka nie potrafi sam wytworzyć), otrzymywane z białek (białko mięsne, białko roślinne),

– kwasy tłuszczowe otrzymywane z tłuszczów (tłuszcz zwierzęcy, tłuszcz roślinny).

Trawienie węglowodanów

Główne węglowodany spożywane przez człowieka to wielocukry (np. skrobia), dwucukry (np. laktoza) i cukry proste. Cukry proste nie ulegają trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka, a jedynie transportowane są do jelita cienkiego, w którym są wchłaniane. Skrobia z kolei podlega długiemu procesowi enzymatycznego rozkładu, który rozpoczyna się w jamie ustnej, przy udziale amylazy ślinowej. Dalsze jej trawienie ma miejsce w jelicie cienkim, pod wpływem amylazy trzustkowej. Produkty tego procesu, czyli oligocukry, transportowane są do kosmków jelitowych, gdzie przy udziale enzymów oligosacharydaz trawione są do cukrów prostych. [1]

Trawienie białek

Trawienie białek rozpoczyna się w żołądku człowieka, gdzie pepsyna doprowadza do rozerwania wiązań peptydowych. Enzym ten wydzielany jest z komórek ścian żołądka jako nieaktywna forma (pepsynogen), która ulega aktywacji dzięki odpowiednio niskiemu pH żołądka. W tym momencie warto zaznaczyć, że w przypadku przewlekłego zażywania leków, które zmniejszają kwasowość soku żołądkowego, proces trawienia białek może ulec utrudnieniu.

Polipeptydy, powstałe w żołądku pod wpływem pepsyny, transportowane są do dwunastnicy, gdzie proces ich trawienia ulega zahamowaniu. Dopiero w jelicie cienkim ulegają one dalszemu rozpadowi przy udziale enzymów trzustkowych – trypsyny, chemotrypsyny i elastazy. To między innymi przy ich udziale białka ulegają ostatecznemu rozkładowi do aminokwasów. [1]

Trawienie tłuszczów

Podobnie jak w przypadku węglowodanów złożonych, proces trawienia tłuszczów rozpoczyna się już w jamie ustnej, pod wpływem amylazy ślinowej. Zasadnicza różnica polega jednak na tym, że enzymatyczny rozkład węglowodanów jest wieloetapowy (węglowodany złożone à oligocukry à cukry proste). Tłuszcze z kolei ulegają prostemu rozpadowi do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Amylaza ślinowa odpowiada za enzymatyczny rozkład 30% triglicerydów spożywanych w pokarmach. [1]

Zasadniczą rolę w trawieniu lipidów pełni jednak trzustka, która wydziela do światła dwunastnicy enzymy – lipazę. Również tam trawiona jest większość spożywanego przez nas cholesterolu. Ze względu na fakt, że kwasy tłuszczowe są słabo rozpuszczalne w wodzie, ulegają one w jelicie cienkim emulgacji pod wpływem soli kwasów żółciowych. W ich wydzielaniu kluczową rolę pełni pęcherzyk żółciowy. Dlatego też w przypadku osób, które z powodu kamicy pęcherzyka musiały przejść zabieg cholecystektomii, często występuje nietolerancja lipidów, objawiająca się zwykle obecnością tzw. stolców tłuszczowych. (niezemulgowane tłuszcze nie mogą zostać wchłonięte, dlatego wydalane są wraz z kałem) [1][2]

[1] Ganong W.F., Fizjologia, Warszawa, wyd. PZWL, 2009

[2]Interna Szczeklika – podręcznik chorób wewnętrznych pod redakcją P. Gajewskiego, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012