Problemy emocjonalne a nieprawidłowe trawienie

Trawienie i ogólna sprawność układu pokarmowego jest uzależniona od wielu mechanizmów, które odpowiadają na przykład za przemieszczanie pokarmu wzdłuż przewodu pokarmowego czy też wydzielanie soli kwasów żółciowych lub enzymów produkowanych w śliniance i trzustce. Część ze wspominanych mechanizmów zależy od budowy ściany jelit, a inne od wpływu ośrodkowego układu nerwowego. To właśnie z odruchów nerwowych wynika olbrzymi wpływ psychiki i emocji na działanie układu pokarmowego. 

Wpływ układu nerwowego na układ pokarmowy

Proces, jakim jest trawienie, nie byłby możliwy, gdyby nie transport spożywanego przez nas posiłku przewodem pokarmowym od jamy ustnej, aż do odbytu. Za zapewnienie ciągłego pasażu odpowiada perystaltyka. Jest to odruch, który rozpoczyna się w przełyku, w wyniku rozciągnięcia jego ścian, ale – co ważne fala – perystaltyczna występuje na długości całego układu pokarmowego. Mechanizm perystaltyki polega na ciągłych skurczach i rozkurczach mięśniówki przewodu pokarmowego, co zapewnia przesuwanie treści pokarmowej. [1]

Odruch perystaltyczny wynika z obecności tzw. trzewnego układu nerwowego i powstaje niezależnie od układu ośrodkowego (czyli mózgu i rdzenia kręgowego). Nie zmienia to jednak faktu, że ośrodkowy układ nerwowy reguluje perystaltykę poprzez autonomiczny układ nerwowy (nazywany też wegetatywnym). Jest to część układu nerwowego, unerwiająca wszystkie narządy wewnętrzne człowieka, w tym przewód pokarmowy.

Stres a układ pokarmowy

Kto z nas nie doświadczył nigdy w życiu charakterystycznego uczucia skurczonego żołądka? Równie często mamy do czynienia z tak zwaną biegunką stresową. Objawy te w najlepszy sposób obrazują, jak duży wpływ na nasze trawienie ma układ nerwowy. W momencie, gdy coś nas wyjątkowo mocno zestresuje, ośrodkowy układ nerwowy wysyła poprzez układ autonomiczny informacje do naszego przewodu pokarmowego. Tego rodzaju stresowe pobudzenie wywołuje silny skurcz mięśniówki, co objawia się uczuciem ścisku w żołądku lub bólem brzucha. Dodatkowo nasz organizm odczytuje silny stres jako zagrożenie dla naszego życia (jest to ewolucyjna pozostałość po czasach, gdy człowiek żył w znacznie bardziej niebezpiecznym świecie). W takim momencie układ autonomiczny pobudza nasze serce, a poprzez skurcz tętnic przekierowuje krew głównie do mięśni i płuc. Układ pokarmowy staje się wówczas mniej istotny dla organizmu. Perystaltyka przyspiesza, jednak proces trawienia nie zachodzi poprawnie i duża część pokarmu nie zostaje wchłonięta, co kończy się wspomnianą wcześniej stresową biegunką. [1]

Wpływ emocji na rozwój chorób układu pokarmowego

Jeżeli epizody stresu są rzadkie, nie powodują one większych szkód w naszym organizmie. Sytuacja wygląda jednak zupełnie inaczej w przypadku obecności stresu przewlekłego. Na początku, niekorzystny wpływ stałego stresu na układ pokarmowy objawia się zwyklebólem brzucha na tle nerwowym. Jest to dość charakterystyczny ból, który występuje głównie podczas spoczynku, towarzyszy mu ścisk w żołądku i poczucie niepokoju. Zdarzyć mogą się również mdłości ze stresu, a w przypadku osób bardziej wrażliwych wymioty. Jeżeli stres trwa dalej, dojść może do rozwinięcia się groźnych chorób układu pokarmowego, takich jak na przykład:

– zespół jelita drażliwego (IBS) – jest to typowa choroba czynnościowa układu pokarmowego, która wynika nie z zaburzeń w jego budowie, a z zaburzeń na tle emocjonalnym i nerwowym. Objawia się głównie występującymi na zmianę zaparciami i biegunkami, którym towarzyszy ból brzucha; [1]

– choroby zapalne jelit – jest to bardziej groźna dla zdrowia i życia grupa chorób układu pokarmowego. Do niedawna jedynie przypuszczano, że na częstość ich wystąpienia ma wpływ stan emocjonalny człowieka. Obecnie wiadomo, że na choroby takie, jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czy choroba Leśniowksiego-Crohna, znacznie częściej zapadają osoby przewlekle zestresowane. [2]

[1] Ganong W.F, Fizjologia, wyd. PZWL, Warszawa, 2009

[2] Skrautvol K. et al., Tolerance Limits, Self-understanding, and Stress Resilience in Integrative Recovery of Inflammatory Bowel Disease, Holist Nurs Pract. 2017 Jan/Feb;31(1):30-41.