Układ pokarmowy człowieka. Z jakich odcinków się składa i jakie pełni funkcje?
Człowiek, żeby żyć i funkcjonować, potrzebuje energii. Energia ta produkowana jest w każdej żywej komórce naszego ciała, przy udziale dwóch najważniejszych substratów: tlenu, który pojawia się we krwi dzięki układowi oddechowemu i glukozy. To właśnie dostarczenie tego życiodajnego cukru prostego jest najważniejszą funkcją układu pokarmowego i stąd wynika jego anatomiczna budowa, którą warto poznać.
Jakie funkcje pełni układ pokarmowy?
Układ pokarmowy człowieka (nazywany także układem trawiennym) poprzez enzymatyczny i chemiczny rozkład związków odżywczych, przyjmowanych w formie pokarmu, dostarcza nam niezbędnych materiałów budulcowych (białka) i energetycznych (tłuszcze, węglowodany). Jest to jego najważniejsza funkcja, na którą składają się następujące etapy:
– przyjmowanie pokarmu, jego mechaniczne rozdrobnienie w trakcie żucia, nawilgocenie śliną;
– transport pokarmu wzdłuż przewodu pokarmowego dzięki jego funkcji motorycznej;
– trawienie pokarmu przy udziale enzymów trawiennych (np. pepsyna, amylaza, lipaza) w celu rozkładu związków złożonych do związków prostych;
– wchłanianie związków prostych wraz z wodą, witaminami i solami mineralnymi oraz transportowanie ich do krwi;
– defekacja, czyli wydalanie niestrawionych substancji z przewodu pokarmowego. [1][2]
Budowa układu pokarmowego – przewód pokarmowy
Często niesłusznie wiele osób zamiennie używa nazw układ pokarmowy i przewód pokarmowy. Należy pamiętać, że układ pokarmowy (układ trawienny) jest zbiorem narządów, na które składają się dwie anatomiczne grupy organów: przewód pokarmowy i gruczoły. [1][2]
Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust (z łaciny rima oris) i kończy odbytem (z łaciny anus). Zbudowany jest natomiast z następujących części:
– jama ustna – jest to wspólny element układu trawiennego i oddechowego. To w jamie ustanej znajduje się narząd smaku (pod postacią kubków smakowych). Główną funkcją jamy ustnej jest rozdrabnianie pokarmu (przy użyciu zębów) oraz przygotowanie kęsa pokarmowego do dalszego transportu. Ze względu na obecność enzymu amylazy ślinowej rozpoczyna się tutaj również proces trawienia;
– gardło – podobnie jak jama ustna, jest częścią układu pokarmowego i oddechowego. Długość gardła u dorosłego człowieka wynosi około 13 cm, a jego główną funkcją jest transportowanie pokarmu do przełyku; [1]
– przełyk – stanowi tak zwaną cewę mięśniową, łączącą gardło z żołądkiem. Jego długość u dorosłego człowieka wynosi około 25 cm. Jest on bardzo silnie umięśniony, co ma umożliwiać aktywny transport jedzenia do żołądka, a jednocześnie zapobiegać cofaniu się pokarmów do jamy ustnej; [1]
– żołądek – jest to poszerzona część przewodu pokarmowego, którego kształt i położenie zależy od pozycji ciała i stopnia jego wypełnienia pokarmem. Składa się on z czterech pięter: wpustu, dna, trzonu i części odźwiernikowej, która łączy się z dwunastnicą. Pokarm, który trafia do żołądka zostaje poddany działaniu kwasu żołądkowego (kwas solny), który chemicznie rozkłada spożyty posiłek, a jednocześnie aktywuje pepsyny, rozkładające białka; [1]
– jelito cienkie – jest to niezwykle istotny odcinek przewodu pokarmowego i praktycznie najważniejszy. Składa się on z dwunastnicy, jelita czczego i krętego, a jego łączna długość wynosi od 5 do 6 metrów. To właśnie w jelicie cienkim spożywany przez nas pokarm ulega ostatecznemu strawieniu. Najważniejsze jest jednak, że dzięki obecności kosmków jelitowych w świetle jelita cienkiego zachodzi proces wchłaniania cennych substancji odżywczych. O niezwykłej wadze tego odcinka przewodu pokarmowego świadczy fakt, że każdy człowiek jest w stanie żyć bez któregokolwiek z elementów przewodu pokarmowego, poza właśnie jelitem cienkim. W przypadku braku górnych odcinków przewodu (przełyk, żołądek) prowadzi się żywienie dojelitowe, natomiast u osób z usuniętym jelitem grubym wyprowadza się stomię. Jeżeli z jakichkolwiek przyczyn pacjent zostanie pozbawiony jelita cienkiego, jedyną opcja przeżycia jest karmienie pozajelitowe (czyli dożylne); [1][3]
– jelito grube i odbytnica – składa się z 4 części: okrężnicy wstępującej, poprzecznicy, zstępnicy oraz esicy. Zakończone jest odbytnicą z odbytem. Poza transportem i formowaniem kału, główną funkcją jelita grubego jest wchłanianie substancji odżywczych i wody (jednak w znacznie mniejszym stopniu niż w jelicie cienkim). [1]
Budowa układu pokarmowego – gruczoły
Funkcję wspomagającą dla pracy przewodu pokarmowego pełnią gruczoły trawienne. Składają się na nie:
– gruczoły ślinowe – uchodzące do jamy ustnej. Produkują ślinę, która nawilża pokarm, pomaga w jego rozdrobnieniu, a jednocześnie dzięki obecności amylazy ślinowej rozpoczyna proces trawienia;
– wątroba – niezwykle ważny narząd pełniący wiele funkcji poza wspomaganiem trawienia. Waży około 1,4 kg i produkuje 1000 ml żółci dziennie. Żółć, magazynowana w pęcherzyku żółciowym, jest niezbędna do trawienia i wchłaniania tłuszczów;
– trzustka – wydziela sok trzustkowy w ilości około 1500 ml, który zawiera enzymy: proteazy trzustkowe (trypsyna i chymotrypsyna), trawiące białka oraz lipazy trzustkowe, trawiące tłuszcze. [1][2]
[1] Anatomia człowieka pod redakcją W. Woźniaka, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2003
[2] Ganong W.F, Fizjologia, wyd. PZWL, Warszawa, 2009
[3] Interna Szczeklika – podręcznik chorób wewnętrznych pod redakcją P. Gajewskiego, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012
