Zaburzenia perystaltyki jelit – przyczyny, objawy, leczenie.

Zaburzenia perystaltyki (motoryki) jelit to częsty problem dotykający wielu ludzi w różnym okresie życia. Objawiają się one zwykle pod postacią dość uciążliwych dolegliwości, które potrafią być niekiedy bardzo groźne dla naszego życia. Czym jest perystaltyka jelit? Jakie są przyczyny tego typu zaburzeń i jak sobie z nimi poradzić? 

Czym jest perystaltyka?

Perystaltyka to nazwa odruchu nerwowo-mięśniowego, który jest odpowiedzialny za przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż przewodu pokarmowego. Zapoczątkowuje go rozciągnięcie ściany któregokolwiek z narządów przewodu przez znajdujący się w nim pokarm. Co niezwykle istotne, perystaltyka nie dotyczy wyłącznie jelit. Fala perystaltyczna występuje już w przełyku i kończy się dopiero w odbytnicy, przesuwając treść pokarmową z szybkością od 2 do 25 cm/s. Sama aktywność perystaltyczna, czyli naprzemienne skurcze i rozkurcze mięśniówki przewodu pokarmowego, może ulegać zwiększeniu lub zmniejszeniu pod wpływem układu autonomicznego (część układu nerwowego, która unerwia narządy wewnętrzne człowieka). [1]

Przyczyny zaburzeń perystaltyki

Istnieje wiele czynników, które mają wpływ na przebieg procesu trawienia właśnie poprzez perystaltykę. Zazwyczaj mamy do czynienia albo z jej zwolnieniem (nazywanym niekiedy „leniwym jelitem” i doprowadzającym do powstawania zaparć), albo przyspieszeniem (które kończy się biegunką). Najczęstszymi przyczynami zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego są:

– czynniki emocjonalne, w tym stres – w nowoczesnym społeczeństwie jest to zdecydowanie najczęstsza przyczyna czynnościowych zaburzeń perystaltyki jelit (czyli zaburzeń niewynikających z nieprawidłowości w budowie przewodu pokarmowego). Wynikają one z bezpośredniego wpływu naszych emocji na układ pokarmowy poprzez autonomiczny układ nerwowy. W mowie potocznej przyjęły się takie określenia, jak: biegunka stresowa czy nerwobóle żołądka. Opisują one nadmierną siłę skurczów mięśniówki przewodu pokarmowego, powstałą pod wpływem stresu.

– choroby w obrębie jamy brzusznej – do zaburzeń perystaltyki jelit często doprowadza obecność stanu zapalnego w obrębie jamy brzusznej. Ma to miejsce na przykład w przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego albo chorób zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego). [2]

– choroby neurologiczne – ze względu na zniszczenie lub upośledzenie działania ośrodkowego lub autonomicznego układu nerwowego dochodzi do zaburzenia kontroli nad perystaltyką jelit. Dzieje się tak na przykład w przypadku takich chorób, jak stwardnienie rozsiane (SM) lub stwardnienie zanikowe boczne (ALS).

– leki – wiele leków zaburza pracę przewodu pokarmowego na różnych płaszczyznach. Niektóre mają działanie zapierające (na przykład preparaty żelaza), inne niszczą niezbędną do prawidłowego trawienia florę bakteryjną jelit (antybiotyki). [1]

Objawy zaburzeń perystaltyki

Perystaltyka jelit, żeby zapewnić optymalne warunki do trawienia i wchłaniania pokarmu, powinna zapewnić szybkość przesuwania się treści pokarmowej w granicach 2-25 cm/s, w zależności od odcinka przewodu pokarmowego. Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego można podzielić w następujący sposób:

– nadmierna perystaltyka jelitowa – jej objawy to przede wszystkim silne bóle brzucha (wynikające z nadmiernej siły skurczu mięśniówki przewodu pokarmowego) i występowanie biegunek;

– zmniejszona perystaltyka jelit (nazywana jelitem leniwym) – jej główne objawy to uporczywe zaparcia, uczucie ciężkości, nadmierne gazy oraz bóle brzucha, wynikające z obecności zalegających mas kałowych w jelitach;

– zahamowanie perystaltyki – jest to stan zagrożenia życia. Dochodzi do niego w przypadku występowania przeszkody zamykającej światło przewodu pokarmowego (np. guza nowotworowego w jelitach) albo w wyniku silnego stanu zapalnego (powstałego np. z powodu pęknięcia jelita i wylewania się treści kałowej do jamy brzusznej);

– wsteczna perystaltyka – występuje najczęściej w zatruciach pokarmowych i objawia się pod postacią wymiotów. [3]

Leczenie zaburzeń perystaltyki

Leczenie zaburzeń perystaltyki polega przede wszystkim na eliminacji czynnika odpowiedzialnego za powstawanie nieprawidłowości. Każdy pacjent skarżący się z powodu zaburzeń trawienia powinien podlegać dokładnej ocenie, w tym diagnostyce pod kątem chorób organicznych przewodu pokarmowego (nowotwory, choroby zapalne). W momencie, gdy wykluczy się wszystkie najczęstsze choroby oraz wpływ diety lub leków, zwykle lekarz rozpoznaje tak zwany zespół jelita drażliwego, którego najskuteczniejsza forma leczenie opiera się na terapii psychologicznej. [3]

[1] Ganong W.F, Fizjologia, wyd. PZWL, Warszawa, 2009

[2] Skrautvol K. et al., Tolerance Limits, Self-understanding, and Stress Resilience in Integrative Recovery of Inflammatory Bowel Disease, Holist Nurs Pract. 2017 Jan/Feb;31(1):30-41.

[3] Pod red. Gajewski P., Interna Szczeklika – podręcznik chorób wewnętrznych, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2012