Żółć – czym jest i jakie pełni funkcje

Trawienie tłuszczów w układzie pokarmowym nie mogłoby się odbyć bez obecności żółci. Z czego składa się żółć i jakie jeszcze pełni funkcje? Gdzie powstaje i w jaki sposób dostaje się do jelita? Po co nam pęcherzyk żółciowy i jakimi drogami żółć jest wydzielana do jelita? I jakie są funkcje wątroby, poza wydzielaniem żółci?

Żółć produkowana jest w wątrobie przez komórki tego narządu – hepatocyty, a następnie wydzielana przez drogi żółciowe do pierwszego odcinka jelita cienkiego, czyli dwunastnicy. Najważniejszą rolą żółci jest udział w trawieniu tłuszczów pokarmowych, które dzięki jej działaniu mogą zostać wchłonięte do organizmu i tam wykorzystane do przemian metabolicznych (2).

Funkcje i skład żółci

W ciągu każdej doby powstaje od 250 do 1100 ml żółci, która jest wydzielana do jelita. Żółć jest zielono-żółtą złożoną substancją, w której skład wchodzą: woda, fosfolipidy, cholesterol, kwasy tłuszczowe, bilirubina, kwasy żółciowe i elektrolity (1, 3). Żółć, wydzielana bezpośrednio przez wątrobę określana jest jako żółć wątrobowa i zawiera pierwotne kwasy żółciowe (kwas cholowy i chenodeoksycholowy). Natomiast bakterie zagnieżdżone w jelicie powodują przemianę pierwotnych we wtórne kwasy żółciowe (deoksycholowy i litocholowy), które biorą udział w trawieniu tłuszczów (3).

Trawienie tłuszczy zawartych w pokarmach jest najważniejszą funkcją żółci (2, 3). Dzięki żółci możliwe jest także wchłanianie niektórych witamin, m.in. tych rozpuszczalnych w tłuszczach (to witaminy A, D, E i K), ponadto ma wpływ na prawidłową motorykę jelit – w ten sposób ma udział w procesach metabolicznych zachodzących w jelitach (2). Ponadto żółć jest miejscem gromadzenia i wydalania z organizmu zbędnych produktów przemiany wielu związków chemicznych, np. hemu. Jest on m.in. składową hemoglobiny, która przenosi tlen w czerwonych krwinkach. Po rozpadzie krwinek w wątrobie,
ulega przemianie w bilirubinę, która razem z żółcią jest usuwana z organizmu (3).

Pęcherzyk żółciowy i drogi wyprowadzające żółć

Żółć jest produkowana w komórkach wątroby, następnie transportowana do jelita przez drogi żółciowe. Są one definiowane jako układ przewodów różnej wielkości i średnicy, które w zależności od przekroju i miejsca ich położenia są definiowane jako wewnątrzwątrobowe i zewnątrzwątrobowe (2). Pomiędzy wątrobą a jelitem żółć gromadzona jest tymczasowo w pęcherzyku żółciowym – swoistym zbiorniku, w którym zachodzi także zagęszczanie żółci. Następnie z pęcherzyka do jelita żółć wydzielana jest pod wpływem bodźca, którym jest spożywanie posiłku (1, 2, 4). Do dwunastnicy żółć wydostaje się przewodem żółciowym wspólnym, który powstał po połączeniu przewodu wątrobowego wspólnego (z wątroby) z przewodem pęcherzykowym (z pęcherzyka żółciowego) (2). Przewód żółciowy wspólny ma ujście w dwunastnicy w miejscu zakończonym brodawką (tzw. brodawka Vatera) otoczoną komórkami mięśni gładkich tworzącymi tzw. zwieracz Oddiego. Cała ta struktura ma za zadanie regulację wydzielania żółci (1, 2).

Rola wątroby – czy tylko produkcja żółci?

Wątroba jest największym gruczołem w organizmie człowieka i pełni wiele różnych funkcji, w tym tych związanych z: trawieniem pokarmów, rozkładem substancji, gospodarką glukozy w organizmie, tworzeniem elementów krwi, oczyszczaniem krwi ze zbędnych i toksycznych substancji (1, 4). W wątrobie zachodzi przemiana wszystkich podstawowych składników odżywczych: lipidów, białek i węglowodanów. Przemiany zachodzące w wątrobie mają także wpływ na odporność organizmu i walkę z czynnikami infekcyjnymi (1).

Podstawowa rola wątroby obejmuje (1):

przemiany węglowodanów, w tym gospodarka glukozą – najważniejszą substancją biorącą udział w produkcji energii w organizmie
przemiany lipidów – procesy metaboliczne tłuszczów, w tym także cholesterolu, produkcja kwasów tłuszczowych
gospodarka białkowa – wątroba produkuje aż 85% białek osocza (w tym albuminy i białka biorące udział w krzepnięciu)
gromadzenie zapasów żelaza oraz witamin: A, D i B12
detoksykacja – neutralizuje różne toksyny, bierze udział w przemianie leków itd.
rozpad erytrocytów – hem z hemoglobiny jest zamieniany w bilirubinę i wydalany z żółcią
produkcja żółci niezbędnej do trawienia tłuszczów w układzie pokarmowym
udział w procesach odpornościowych, w tym m.in. neutralizacja obcych cząstek lub fragmentów komórek, wydzielanie cytokin niezbędnych w kształtowaniu odpowiedzi immunologicznej.